Homo Ludens herbekeken. Waarom spel geen ontsnapping is, maar een terugkeer naar onze creatieve kern

We zien spel vaak als iets dat we doen na ons werk, om te ontspannen, te ontladen, of even niet serieus te hoeven zijn.
Maar in Homo Ludens beschrijft Huizinga spel als iets veel fundamentelers: een menselijke kernactiviteit.
Niet iets dat ons afleidt, maar iets dat ons terugbrengt naar de manier waarop we betekenis maken, ontdekken en creëren.

We behandelen spel vaak als iets buiten het echte leven. Als afleiding. Iets waar je uitgroeit.

Maar wat als dat precies andersom is?

Wat als spel geen ontsnapping is aan wie we zijn, maar een terugkeer naar wie we altijd al waren?

Deze verkenning is geïnspireerd op Johan Huizinga’s concept van Homo Ludens — de spelende mens — en op het idee dat spel geen luxe is, of een kinderlijk uitstapje, maar een diepe, natuurlijke manier om met complexiteit om te gaan. En wanneer dat spel bewust ontworpen wordt, ontstaat iets dat stilletjes revolutionair is.

Homo Ludens: De mens als spelend wezen

In 1938 publiceerde de Nederlandse historicus Johan Huizinga Homo Ludens, een boek dat ons denken over spel tot op de dag van vandaag beïnvloedt.

Zijn centrale stelling? Dat spel ouder is dan cultuur zelf:

“Culturele ontwikkeling veronderstelt altijd menselijke samenleving, en dieren hebben niet op de mens gewacht om hen het spelen te leren.”

Huizinga zag spel niet als iets dat mensen toevoegen aan het leven. Hij zag het als de oorsprong van cultuur. Recht, ritueel, taal, kunst, ze ontstaan eerst als vormen van spel. Spel is niet triviaal. Niet marginaal. Het is fundamenteel.

Spel creëert kaders en regels, maar binnen die ruimte gebeurt iets vrijs. Het nodigt uit tot verbeelding. Het roept handelingsvrijheid op. Het draagt betekenis.

De energie van spel en het probleem met plezier

Denk aan hoeveel tijd mensen vrijwillig besteden aan spel. Videogames. Bordspellen. Fantasiesport. Strategiepuzzels. Escaperooms. Sport.

Niemand verplicht hen. Er is geen externe beloning nodig. De motivatie is intrinsiek. Het plezier is echt.

“Spel houdt inspanning vol waar logica zou afhaken.”

Deze energie is de drijvende kracht van spel. Het verklaart waarom leren, veranderen en experimenteren, wanneer ingebed in spel, minder bedreigend en juist aantrekkelijk worden.

Maar hier ontstaat een tegenstelling:

Datzelfde plezier dat spel zo krachtig maakt, zorgt er ook voor dat het vaak wordt weggezet.

• “Het is maar een spel.”

• “Leuk hoor, maar nu weer aan het echte werk.”

Plezier lijkt niet te passen bij serieusheid. Een glimlach maakt de inhoud verdacht. Lichtheid ondermijnt diepgang.

En dat is niet alleen jammer, het is een gemiste kans. Want het verhindert ons om te zien wat spel écht kan doen.

Dus... is het maar een spel? Of juist een van de beste vormen van leren?

Laten we de aanname uitdagen.

Als mensen zich tijdens een spel dieper engageren, opener reflecteren en sneller aanpassen dan in een vergadering, wat zegt dat dan over het spel? Of over de vergadering?

Serious Games zijn geen afleiding. Ze zijn bewust ontworpen ruimtes waar echt gedrag zichtbaar wordt. Waar ideeën getest worden. Waar onderliggende patronen naar boven komen.

“Serious Gaming maakt serieuze onderwerpen niet luchtig, het biedt een omweg wanneer de directe weg niet werkt.”

Die ruimte voelt anders. En dat is precies de bedoeling.

Van spel naar praktijk: wat Serious Games écht doen

In mijn werk zijn Serious Games geen standaard simulaties. Ze zijn samen ontworpen om te passen bij een specifieke vraag, context en uitdaging.

Deelnemers krijgen geen antwoorden aangereikt. Ze ervaren spanningen. Ze proberen, falen, passen aan, proberen opnieuw. En in die ruimte ontstaat inzicht.

“Het spel is niet de oplossing, het is de plek waar mensen hun eigen oplossing ontdekken.”

Echte ontwikkeling gebeurt wanneer mensen handelen, niet alleen wanneer ze praten. En Serious Games nodigen uit tot handelen.

Waarom dit ertoe blijft doen: in teams, leiderschap en leren

Wanneer teams serieus spelen, komt naar boven wat vaak onder water blijft:

• Hoe besluiten worden genomen

• Hoe invloed werkt

• Welke rollen mensen vanzelf aannemen onder druk

• Wat samenwerking bevordert of juist belemmert

In leiderschapsontwikkeling, probleemoplossing, interculturele samenwerking, spel creëert de openheid die nodig is om tot resultaat te komen.

En opnieuw: het werkt niet ondanks het plezier, maar dankzij.

“Het tegenovergestelde van spel is niet serieusheid, het is angst.”

Probeer het eens. Serieus.

Als spel nog steeds te licht voelt om serieus te nemen, stel jezelf dan deze vraag:

Wat als dat plezier, de glimlach, het momentum, de nieuwsgierigheid, niet de zwakte van spel is, maar juist de kracht?

Wat als je iets waardevols mist, alleen maar omdat het je liet glimlachen?

Probeer het één keer. Serieus.

Raakt dit iets dat je herkent in jouw eigen context?
Ik verken graag met je mee hoe dit eruitziet in jouw team of organisatie.