Wie pakt de stift? — Een herdefinitie van participatie in interculturele leersituaties

Tijdens een recente sessie reflecteerde een team op een Serious Game. De ruimte was rustig geworden, mensen verwerkten in stilte. Toen stond iemand op, liep naar het whiteboard en zei: “Ik zal laten zien wat ik denk dat er gebeurt.” Hij tekende een diagram. Omlijnde een paar woorden. Anderen knikten — of niet.

En ineens verschoof de richting van het gesprek.

Die persoon had de stift gepakt. Niet figuurlijk. Letterlijk.

In sommige culturen wordt zo’n beweging gewaardeerd: duidelijk, direct, behulpzaam. In andere is het: te veel. Te snel. Te opvallend.

Dus blijf ik mezelf afvragen:

Wie pakt de stift — en wie niet?
En wiens manier van bijdragen wordt gezien — en wiens verdwijnt geruisloos naar de achtergrond?

De sociale prijs van zichtbaarheid

In veel moderne leeromgevingen — vooral in een westerse context — is zichtbaarheid gelijk aan betrokkenheid:

• Spreek je uit

• Neem initiatief

• Ga naar voren

• Pak de stift

Maar dat is geen neutraal ontwerp. Het beloont wie zich snel, verbaal en publiekelijk durft uit te spreken.

In veel culturen geldt juist:

• Vroeg spreken is ongepast

• Openlijk conclusies trekken is riskant

• Respect voor leeftijd of hiërarchie is vanzelfsprekend

• Stilte is geen afwezigheid — het is zorg

En toch denken we vaak als iemand stil blijft in een training of reflectie:

“Die is er niet bij.”

Maar misschien is dat precies degene die de groep het best leest.

De ontwerpbias richting expressie

Moderne leerformats — zoals Serious Gaming, generatieve AI en reflectieve werkvormen — vragen deelnemers vaak om:

• Innerlijke ervaringen te uiten

• Over zichzelf te praten

• Feedback te geven en te ontvangen

• Samen iets zichtbaars te maken

Dat kan krachtig zijn. Maar het draagt ook een verborgen aanname:

Dat de beste vorm van leren een uitgesproken vorm is.

En dáár ontstaat spanning in interculturele groepen.

Wie zich thuisvoelt in expliciete culturen, neemt snel het voortouw. Zij spreken, tekenen, sturen. Zij pakken de stift.

Anderen wachten. Niet omdat ze niets weten, maar omdat ze kiezen wanneer ze willen bewegen.

Tegen de tijd dat het groepsgesprek komt, ontbreekt hun stem vaak al.

De lucht lezen versus de stift pakken

In Japan bestaat het begrip kuuki o yomu (空気を読む) — "de lucht lezen".

Het verwijst naar het vermogen om onuitgesproken signalen, sfeer en context aan te voelen. Geen mystiek, maar dagelijkse sociale intelligentie. Een manier om mee te bewegen, niet vooruit te lopen.

Het betekent niet dat je nooit iets zegt. Het betekent:

Weet wanneer spreken echt bijdraagt — en wanneer stilte het meeste brengt.

Natuurlijk is er niet één Japanse stijl. Ik heb gewerkt met Japanse studenten die open, nieuwsgierig en actief deelnamen. Maar dit begrip herinnert me eraan:

Niet alle bijdragen hebben woorden nodig.

We hebben leeromgevingen nodig die ook het onuitgesprokene durven zien.

Mijn ontwerpprincipe: niemand is eigenaar van de stift

Ik ontwerp voor inclusie — niet alleen in wie er mág spreken, maar ook in wat telt als meedoen.

Dat betekent:

• Tempo verlagen waar dat nodig is

• Reflectie ondersteunen met AI, in stilte

• Visuele of geschreven vormen aanbieden naast verbale

• Ruimte geven aan ieders eigen timing

“Niet iedereen wil de stift. Maar iedereen verdient een plek op het papier.”

Ik wil mensen niet dwingen tot verbale expressie.
Ik wil zorgen dat wat zij weten en voelen tóch mee mag doen in het leerproces.

Mijn AI-partner pakt nooit de stift

Ik werk vaak met een AI-partner.

Wat me opvalt?

• Die onderbreekt nooit

• Spiegelt de toon

• Wacht tot je iets vraagt

• Biedt taal aan, maar claimt niets

Geen geduw naar duidelijkheid. Wel ruimte voor betekenis die mag ontstaan.

Inclusieve tools grijpen geen macht. Ze maken ruimte.

En dat is het soort leeromgeving dat ik wil bouwen.

Afsluiting: wie wordt er gezien?

De volgende keer dat je in een teamreflectie zit, of een gezamenlijke sessie:

• Wie bepaalt de richting?

• Wie juist niet?

• En wat zou er gebeuren als we ruimte maken voor meerdere vormen van bijdragen—zonder iedereen in hetzelfde gedrag te duwen?

Niet iedereen wil de stift.
Maar iedereen verdient het om gezien te worden op het papier.